Ogólny wstęp do transportu publicznego w Polsce

Opublikowano: 2023-07-22, ostatnio zmodyfikowano: 2023-10-15

Transport publiczny w Polsce z pewnością nie jest najlepszy na świecie, ale istnieje, działa i wystarcza do zrealizowania rozmaitych podróży po kraju. Jest też stosunkowo tani (w porównaniu z cenami w zachodniej części Europy). Na pewno nie jest najgorszy na świecie.

Wszystkie największe miasta i wiele mniejszych miejscowości w całej Polsce łączy kolej (w zachodniej części kraju sieć jest nieco gęstsza niż we wschodniej). W miastach i aglomeracjach działają systemy transportu miejskiego.

Pociągi długodystansowe

Informacje ogólne

Połączenia długodystansowe są realizowane głównie przez przewoźnika narodowego – spółkę PKP Intercity (IC). Uruchamiane są pociągi kategorii EIP (Express InterCity Premium), EIC (Express InterCity), IC (InterCity) i TLK (Twoje Linie Kolejowe).

Pociągi EIP, poruszające się z prędkością do 200 km/h, jako jedyne w Polsce można uznać za kolej dużych prędkości. Łączą one Warszawę głównie z Krakowem, Katowicami i Gdynią. Pociągi EIC, kursujące na wybranych trasach w kraju, zatrzymują się rzadziej niż IC albo TLK i oferują wyższy standard podróży niż te dwie kategorie. Pociągi IC nie różnią się za bardzo od TLK, choć teoretycznie IC jest „lepszą” kategorią. Przykładowo, w pociągach TLK można czasem spotkać wagony z przedziałami ośmioosobowymi, bez klimatyzacji czy z toaletą z obiegiem otwartym, co raczej nie zdarza się w pociągach IC.

Pociąg EIP na stacji Warszawa Wschodnia

Poza pociągami spółki PKP Intercity, w Polsce kursują także pojedyncze pociągi przewoźników Leo Express (LEO) i RegioJet (RJ). Na długodystansowych trasach kursują także specjalne, wydłużone połączenia przewoźników lokalnych (często sezonowe), oraz od czasu do czasu pociągi okazjonalne.

Każdy pociąg IC i TLK ma swoją własną nazwę, co dobrze oddaje ich charakter. Pociągi z zasady nie jeżdżą w takcie, każdy z nich jest raczej osobny od pozostałych, z własną nazwą, trasą i rozkładem jazdy. To zwiększa szansę, że któryś z pociągów będzie jechał właśnie w Twoje miejsce przeznaczenia (lub chociaż w pobliże), co znów zmniejsza liczbę koniecznych przesiadek. To jest istotne, bo – niestety – bardzo powszechne na polskiej kolei są opóźnienia. W roku 2022 z opóźnieniem o ponad 6 minut dojechało do celu 11,4% pociągów i aż 33,4% pociągów Intercity (wskaźnik ten zawyżyła nieco masowa ewakuacja ludzi z ogarniętej wojną Ukrainy).

Opóźniony pociąg IC Albatros

Bilety

W części pociągów kursujących na trasach długodystansowych wymagana jest rezerwacja miejsc (zawsze, w przypadku miejsc leżących). W pozostałych można dokonać rezerwacji, ale nie jest ona wymagana. Bilet zawsze przypisany jest do konkretnego pociągu i zawiera miejscówkę na ten pociąg, jeżeli więc kupuje się zwykły bilet (a nie np. Interrail), miejscówkę dostaje się automatycznie.

Cena biletu na pociągi dalekobieżne zasadniczo zależy od odległości (w przeliczeniu: im większa odległość, tym niższa cena za 1 kilometr), ale może się zmieniać w zależności od zajętości miejsc w pociągu, wyprzedzenia, z jakim kupujemy bilet, czasowych promocji i innych czynników. Ceny rezerwacji, wysokości opłat za przewóz roweru i tym podobnych są zryczałtowane (stałe, niezależnie od pokonywanej odległości).

Bilety na pociągi IC – rezerwacja miejsca w pociągu z Poznania do Berlina, bilet kupiony u konduktora, stary bilet z kasy

Bilety można kupić za pośrednictwem aplikacji mobilnych i na stronach internetowych przewoźników i firm oferujących systemy sprzedaży biletów na pociągi wielu różnych przewoźników; a także w kasach, biletomatach, a nawet u konduktora w pociągu (nie dotyczy to pociągów EIP, w pozostałych zwykle obowiązuje dopłata). Niektóre bilety mogą jednak nie być dostępne w niektórych kanałach sprzedaży (szczegóły wkrótce). Najpewniejszym sposobem jest skorzystanie z kasy biletowej na dworcu. Od połowy lipca 2023 roku większość biletów można też zakupić w aplikacji PKP Intercity.

Warunki podróży

W większości pociągów dalekobieżnych znajdują się miejsca w 1. i 2. klasie. Jedne i drugie występują zarówno w wersji przedziałowej, jak i bezprzedziałowej. Pociągi EIP obsługiwane są nowoczesnymi składami Pendolino. Pozostałe pociągi długodystansowe to w znacznej mierze składy wagonowe, choć coraz częściej także nowoczesne elektryczne zespoły trakcyjne (EZT). Na przynajmniej dwóch trasach w Polsce (Kłodzko – Zagórz, Zagórz – Łupków) jeżdżą także spalinowe zespoły trakcyjne.

Wnętrze wagonu bezprzedziałowego pociągu Intercity

W części wagonów umieszczono przedziały dla podróżnych z małymi dziećmi (do lat 6), miejsca przeznaczone do przewozu rowerów, przedziały przystosowane do potrzeb osób na wózkach inwalidzkich i podobne udogodnienia. W większości wagonów i we wszystkich elektrycznych zespołach trakcyjnych przy fotelach znajdują się gniazdka elektryczne 230V i czasami USB.

W niektórych pociągach można spotkać wagony restauracyjne lub barowe, albo wózki bufetowe, a w większości pociągów nocnych znajdują się wagony sypialne i/lub kuszetki. Obecnie nie ma w Polsce autokuszetek.

Połączenia międzynarodowe

Przed pandemią i wojną na terytorium Ukrainy, z Polski kursowały długodystansowe pociągi międzynarodowe do wszystkich krajów z nią sąsiadujących, z wyjątkiem Słowacji. W trakcie pandemii połączenia były ograniczane, a z powodu wojny nie są wykonywane połączenia do Rosji i Białorusi (wzrosła za to znacznie liczba połączeń z Ukrainą).

Obecnie Polska posiada całoroczne, bezpośrednie, długodystansowe, międzynarodowe połączenia pociągami dziennymi i nocnymi z: Niemcami, Czechami, Austrią, Węgrami i Ukrainą (pociągów dziennych jeździ na tych trasach więcej niż nocnych, zwłaszcza na zachód). Poza tym kursuje dzienny pociąg na Litwę, który w wyszukiwarkach i systemach sprzedaży biletów figuruje jako bezpośredni, choć w rzeczywistości wymaga przesiadki na stacji Mockava, w pobliżu granicy polsko-litewskiej (przesiadka jest jednak zapewniona przez przewoźników).

Sezonowy nocny pociąg międzynarodowy TLK Pirat z Bohumina (Czechy) do Kołobrzegu

Autobusy długodystansowe

Dawniej istniało w Polsce wiele przedsiębiorstw PKS, zapewniających komunikację autobusową do miejscowości nie posiadających dostępu do kolei. Część z nich została zlikwidowana, część przekształcona w spółki prywatne, a część istnieje do dzisiaj.

Sporo miejscowości, zwłaszcza turystycznych, wciąż posiada połączenia autobusowe, które łączą je z resztą świata. Autobusy i busy uruchamiane są przez liczne firmy (także prywatne, np. Flixbus). Na niektórych trasach ilość połączeń jest satysfakcjonująca, ale na pozostałych oferowana jest niewielka ilość połączeń, mająca służyć lokalnym mieszkańcom (czasem nawet tylko jedno połączenie rano i jedno po południu) – albo wręcz przeciwnie – ruch prowadzony jest tylko w sezonie turystycznym.

Rozkład jazdy na przystanku PKS w jednej w wielkopolskich miejscowości

Odrębni przewoźnicy stosują własne taryfy biletowe. Na trasach przebiegających przez mniejsze miejscowości bilet zwykle można kupić u kierowcy. W większych miastach znajdują się dworce autobusowe, na których można czasem znaleźć kasę, a niektórzy przewoźnicy sprzedają też bilety przez internet. Rozkład jazdy wielu przewoźników można sprawdzić w systemie e-podróżnik (szczegółowy opis wkrótce!).

Pociągi regionalne

Informacje ogólne

Połączenia lokalne są obsługiwane przez różnych przewoźników samorządowych – Koleje Dolnośląskie (KD), Koleje Małopolskie (KMŁ), Koleje Mazowieckie (KM), Koleje Śląskie (KŚ), Koleje Wielkopolskie (KW), Łódzką Kolej Aglomeracyjną (ŁKA) – oraz prywatną spółkę Arriva RP (ARR) i państwowe Polregio (PR).

Pociągi regionalne jeżdżą na większości linii, po których jeżdżą pociągi długodystansowe, a także na wielu mniejszych liniach. Większość z nich zatrzymuje się na wszystkich przystankach na trasie – są to pociągi kategorii R (regio), Os (osobowy) i tym podobnych.

Pociąg regio (bliżej) i pociąg osobowy Arrivy RP na stacji w Bydgoszczy

Poza zwykłymi pociągami osobowymi, przewoźnicy lokalni uruchamiają także połączenia przyspieszone – na przykład OsP (osobowy przyspieszony) czy RP (regio przyspieszony). Takie pociągi zatrzymują się rzadziej niż zwykłe osobowe, ale częściej niż InterCity.

Pociągi osobowe zwykle pokonują daną trasę w czasie o około 30 – 50% dłuższym niż IC, nie jest to jednak regułą. Zdarzają się zarówno pociągi jadące ponad 2 razy dłużej jak i pociągi regionalne szybsze niż IC. Oczywiście przejazd na dłuższym odcinku pociągami regionalnymi zajmie znacznie więcej czasu, ze względu na konieczność przesiadek.

W przeciwieństwie do połączeń długodystansowych, większość pociągów osobowych nie ma własnej nazwy (tylko numer, który posiadają wszystkie pociągi), mimo to jednak prawie nigdy nie jeżdżą one w takcie. Co ciekawe, pociągi o krótszych trasach znacznie rzadziej dojeżdżają do miejsca przeznaczenia opóźnione.

Bilety

W pociągach regionalnych zasadniczo nie ma możliwości rezerwacji miejsca. U niektórych przewoźników stosuje się jednak różne inne ograniczenia sprzedaży biletów, przykładem jest ograniczona pula sprzedaży biletów na rowery na niektóre pociągi.

Cena biletu na pociągi regionalne zależy od odległości (w przeliczeniu: im większa odległość, tym niższa cena za 1 kilometr) i nie zmienia się w czasie, czyli nie zależy od tego, z jakim wyprzedzeniem się go kupi. Wysokości opłat za przewóz roweru, za dodatkowego bagażu i tym podobnych także tutaj są zryczałtowane.

Różne bilety na pociągi osobowe i regionalne

Bilet zwykle nie jest przypisany do konkretnego pociągu, tylko ma swoją ważność czasową. Większość osób nie zwraca jednak na to uwagi i sądzi, że bilet jest ważny tylko w pociągu odjeżdżającym o wskazanej godzinie. Nie ma w tym nic złego, bo często okazuje się, że w rzeczywistości jest to prawda – czas przejazdu następnym pociągiem na wybranej trasie przekroczyłby czas ważności biletu.

Bilety można kupić w aplikacjach i na stronach internetowych przewoźników i firm oferujących bilety na pociągi różnych przewoźników, w kasach, biletomatach, a nawet u konduktora w pociągu. W tym ostatnim przypadku obowiązuje dopłata, jednak nie zawsze (szczegóły wkrótce – ale zasadniczo, opłata nigdy nie obowiązuje jeśli nie było możliwości zakupu biletu na stacji). Niektóre bilety mogą jednak nie być dostępne w niektórych kanałach sprzedaży, w niektórych z nich mogą natomiast obowiązywać dodatkowe promocje (szczegóły wkrótce). Najpewniejszym sposobem, choć nie zawsze najtańszym, jest skorzystanie z kasy biletowej na dworcu.

Istnieje wiele ofert specjalnych, które pozwalają podróżować pociągami poszczególnych przewoźników taniej. Wkrótce opiszę tu najważniejsze z nich.

Warunki podróży

Połączenia regionalne zwykle obsługiwane są elektrycznymi lub spalinowymi zespołami trakcyjnymi lub szynobusami, ale zdarzają się też składy wagonowe. W pociągach obsługujących takie połączenia zasadniczo znajdują się wyłącznie miejsca w drugiej klasie. Nigdy nie zdarzyło mi się trafić w pociągu osobowym na wagon przedziałowy.

W pociągach lokalnych zwykle wyznaczone jest miejsce na rowery. W mojej ocenie w sezonie często jest go za mało, ale powoli się to zmienia – przykładowo: Polregio regularnie w sezonie letnim dołącza wagon z przestrzenią mogącą pomieścić sporo rowerów do pociągów Gdynia – Hel, a Koleje Dolnośląskie posiadają wagon przystosowany wyłącznie do przewozu rowerów, dołączany do pociągów na trasie Wrocław – Sobótka – Świdnica.

Wagon z dodatkowym miejscem na rowery w pociągu regio na Hel

Co do zasady, nie ma wagonów restauracyjnych czy barowych w pociągach regionalnych. Wyjątkiem jest przyspieszony pociąg Kamieńczyk, kursujący na trasie Poznań – Wrocław – Szklarska Poręba, w którym znajduje się wagon barowy „caféREGIO”. W nowoczesnych pociągach osobowych pasażer ma do dyspozycji gniazdko USB i/lub 230V. Większość pociągów jest dostosowana do potrzeb osób na wózkach inwalidzkich.

Wnętrze jednego z nowszych pociągów Kolei Dolnośląskich

Połączenia przygraniczne

Połączenia lokalne na trasach przygranicznych obsługiwane są zwykle przez polskiego przewoźnika działającego we współpracy z odpowiednim przewoźnikiem zagranicznym. Zazwyczaj połączenie kończy się na pierwszej stacji za lub przed granicą, na szczęście zazwyczaj również do tej samej stacji dojeżdża pociąg od drugiej strony granicy.

Najwięcej punktów, w których można przekroczyć granicę pociągiem lokalnym, jest na granicy polsko-niemieckiej – od 6 do 13, w zależności od metody liczenia (o tym wkrótce! – chodzi mniej więcej o różnicę między „punktami, w których pociąg przekracza granicę” a „stacjami, do których można dojechać zza granicy i pojechać dalej wgłąb Polski”, i czy liczyć połączenia sezonowe?). Dalej jest granica polsko-czeska – od 5 do 11, polsko-słowacka – 1 przejście całoroczne i 1 sezonowe… I to wszystko. Zero połączeń przygranicznych z innymi krajami.

Stacja kolejowa w Zwardoniu – jedyne całoroczne polsko-słowackie kolejowe przejście graniczne

Naliczyłem dodatkowo 19 miejsc wzdłuż polskiej granicy, do których można dojechać pociągiem, ale… Tylko od jednej strony – bo po drugiej stronie tory albo leżą nieużywane, albo zostały zdemontowane. Zwykle to niestety Polska jest tą drugą stroną. Niedługo opiszę wszystkie te miejsca opiszę w osobnym artykule.

Transport miejski

Koleje, kolejki ich zalążki

W Warszawie oraz w Trójmieście (Gdańsk-Gdynia-Sopot) funkcjonuje sieć kolei miejskiej. W Trójmieście zadanie to spełnia PKP Szybka Kolej Miejska w Trójmieście (SKMT lub PKP SKM), w Warszawie – Szybka Kolej Miejska w Warszawie (SKM lub SKMW) i Warszawska Kolej Dojazdowa (WKD).

Pociąg regionalny (bliżej) i pociąg SKM w Trójmieście (dalej) równolegle zbliżają się do stacji w Sopocie

Część polskich miast decyduje się tworzyć „koleje metropolitalne”, „aglomeracyjne” i tym podobne, jednak w rzeczywistości są to po prostu inaczej nazwane połączenia regionalne. Mimo to, nie zmienia to faktu że mogą być bardzo ważnym elementem transportu w danym mieście i/lub służyć głównie do tego celu.

W niektórych miejscach w Polsce kursują koleje wąskotorowe, które zwykle są głównie atrakcją turystyczną, ale mogą także mieć wartość komunikacyjną. W niewielkim (17-tysięcznym) Pleszewie kursuje obsługiwana przez SKPL Pleszewska Kolej Lokalna, zapewniająca codzienny dojazd z centrum miasta na stację kolejową pociągów dalekobieżnych i regionalnych.

W Warszawie znajduje się jedyna w Polsce sieć metra, składająca się z dwóch linii. W Poznaniu znajduje się jedyne premetro, czyli bezkolizyjna trasa tramwajowa, dostosowana do ewentualnej przebudowy na metro w przyszłości – Poznański Szybki Tramwaj (PST – Pestka). Bezkolizyjny szybki tramwaj znajduje się również w Szczecinie (SST), a trzeci system szybkiego tramwaju działa w Krakowie.

Tramwaje

Tramwaj na linii numer 2 w Poznaniu

Łącznie w Polsce jest 15 sieci tramwajowych. Z tej liczby 13 sieci mieści się w granicach administracyjnych swoich miast – są to sieci w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Gdańsku, Szczecinie, Bydgoszczy, Częstochowie, Toruniu, Olsztynie, Gorzowie Wielkopolskim, Elblągu i Grudziądzu – a o pozostałych dwóch nie można tego powiedzieć.

System tramwajów w aglomeracji łódzkiej miał centrum w Łodzi, ale zdecydowanie wykraczał poza granice miasta. Tramwaje dojeżdżały z Łodzi do: oddalonego od centrum o ok. 28 km na północ Ozorkowa, oddalonego o ok. 23 km na południe Tuszyna, oddalonych o ok. 18 km na południowy zachód Pabianic… Dziś, niestety, łódzka sieć tramwajowa jest w fatalnym stanie. Linie podmiejskie są nieprzejezdne lub zlikwidowane, z wyjątkiem dwóch: linii do Zgierza i świeżo wyremontowanej (otwartej 1 lipca 2023) linii do Pabianic.

Głównym problem jest to, że mniejszych miejscowości nie stać na utrzymanie tramwaju (zwłaszcza kosztowne remonty infrastruktury), a według obowiązującego w tym zakresie prawa właśnie te miejscowości powinny za to odpowiadać.

Tramwaj na linii numer 7 o tymczasowo zmienionej trasie w Łodzi

Ostatnia sieć tramwajowa znajduje się na Śląsku – w konurbacji górnośląskiej (Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii – GZM). Ta sieć nie boryka się z takimi problemami jak łódzka, ponieważ przebiega głównie przez duże miasta, które mogą sobie pozwolić na finansowanie komunikacji tramwajowej. Dzięki temu udaje się utrzymywać tam największą sieć tramwajową w Polsce, obejmującą aż 13 miast!

Transport kołowy

W Polsce są tylko trzy sieci trolejbusowe, co powoduje, że takie pojazdy są swego rodzaju ciekawostką na skalę krajową. Przyjęło się mówić, że trolejbusy jeżdżą w Lublinie, w Tychach i w Gdyni, tymczasem ten ostatni system rozciąga się poprzez cały Sopot aż do granicy z Gdańskiem (wciąż jednak działa głównie na terenie Gdyni).

Trolejbus w Gdyni

We wszystkich wymienionych miastach (prawdopodobnie), a także w wielu, wielu innych miejscowościach działają także przewozy autobusowe. W dużych miastach są one naturalnym uzupełnieniem tramwaju, w małych miastach stanowią główny trzon komunikacji. W przynajmniej dwóch miejscach w Polsce autobusem komunikacji miejskiej można też wyjechać za granicę!

Autobus miejski w niespełna 70-tysięcznym Inowrocławiu

Wokół wielu miast w Polsce istnieją sprawne sieci autobusów podmiejskich, pozwalających dojechać do miasta z otaczających je gmin. Organizatorzy transportu zazwyczaj zawiązują między sobą umowy, wprowadzające wspólną taryfę biletową na liniach miejskich i podmiejskich w całej aglomeracji.

Coraz więcej jest gmin decydujących się na zorganizowanie komunikacji na swoim terenie, pomimo tego, że nie sąsiadują bezpośrednio z żadnym dużym miastem. Komunikacja gminna może na przykład dowozić pasażerów do stacji kolejowej, lub po prostu przewozić pomiędzy miejscowościami. Takie przewozy zwykle niestety nie wyjeżdżają za granicę gminy. Jeśli jednak są połączone z koleją, mogą stanowić nie tylko środek codziennego transportu dla mieszkańców, ale też okazję do zwiedzenia mniejszych miejscowości dla turystów.

Bilety na autobusy i tramwaje w Polsce

Niestety, nie ma wspólnego systemu sprzedaży biletów, obejmującego wszystkie miasta w Polsce. Do najpopularniejszych rozwiązań należą automaty biletowe, aplikacje mobilne, punkty sprzedaży biletów, a w mniejszych miejscowościach – kupno biletu u kierowcy. Zdarza się też, że komunikacja jest całkowicie darmowa. Coraz powszechniejsza staje się możliwość kupna biletu kartą płatniczą bezpośrednio w pojeździe. Nie da się krótko podsumować wszystkich możliwych opcji.

Szczegółowe informacje na temat kupna biletów znajdą się w osobnych artykułach na tej stronie. Stworzę też przejrzyste porównanie różnych dostępnych aplikacji, pozwalające stwierdzić, która z nich sprawdza się najlepiej. Osobno opiszę aplikację Jakdojade, pozwalającą wyszukiwać połączenia komunikacją miejską w najważniejszych miastach w Polsce, a także umożliwiającą kupić bilety na część z nich. Znajdziesz je tutaj już wkrótce!

Różne bilety jednorazowe na komunikację miejską w Poznaniu

Podsumowanie

Podróżowanie transportem publicznym po Polsce nie różni się zbytnio od tego w innych krajach Europy. Zaskoczeniem dla niektórych może być brak taktu na liniach kolejowych, czy wspólnego systemu sprzedaży biletów. Nie są to jednak trudności, których nie da się pokonać – zwłaszcza jeśli uzbroisz się w informacje z abzpp.com!

– Abz. (Poznań, Poland)